آنچه برای اجرای طرح “پیش دبستانی سه ساله” لازم است

علی بیرمی‌پور در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: شورای عالی انقلاب فرهنگی اخیرا اساسنامه سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک را که آرزوی چندین ساله دست‌اندرکاران حوزه تعلیم و تربیت کودک بود، تصویب کرد. طبق این اساسنامه مقرر شده که امور مربوط به کودکان توسط این سازمان سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی شده و صدور مجوز برای راه‌اندازی مراکز تربیتی کودکان نیز توسط این سازمان انجام شود؛ در واقع، همه امور مربوط به کودکان از تولد تا شش سالگی به صورت متمرکز توسط این سازمان مدیریت خواهد شد.

وی افزود: تصویب این اساسنامه کار بسیار خوبی است چرا که در همه جای دنیا یک سازمان یا نهاد ویژه متولی امور کودکان است و این نیاز در کشور ما نیز از سال‌ها قبل احساس می‌شد. دوره شش ساله تربیت کودک به دو دوره سه ساله تقسیم شده است‎‎؛ دوره سه سال اول تربیت کودکان با خانواده نامیده شده و سه ساله دوم نیز به صورت رسمی و بر عهده مراکز تربیتی یا همان مراکز پیش‌دبستانی‌ها است.

سه ساله شدن پیش دبستانی در راستای برنامه توسعه کشور

عضو هیات علمی گروه علوم تربیتی دانشگاه شهید چمران اهواز با اشاره به اینکه طرح سه ساله شدن پیش‌دبستانی در راستای جهان‌بینی اسلامی است و در برنامه توسعه چهارم و پنجم بر آن تاکید شده‏ تصریح کرد: در برنامه درسی ملی نیز به صراحت بر توسعه دوره پیش‌دبستانی تاکید شده است. در مجموع این طرح در راستای سیاست‌های کلان کشوری بوده و اسناد بالادستی نیز آن را کاملا تایید می‌کنند. این طرح پیام نهفته‌ و پنهانی به جامعه و والدین مخابره می‌کند. همین که جامعه مشاهده می‌کند که دوره پیش‌دبستانی تبدیل به یک دوره مستقل سه‌ساله و رسمی شده است، به ارزش و اهمیت این دوره طلایی بیشتر واقف می‌شوند. به علاوه، اضافه شدن یک سال به دوره رسمی پیش دبستانی کمک خواهد کرد که رشد جسمی، روحی و عاطفی کودکان در این دوره بهتر و موثرتر مدیریت شود.

بیرمی‌پور با بیان اینکه بیشتر شخصیت کودک در سنین تا شش سالگی شکل می‌گیرد، افزود: وقتی دوره پیش‌دبستانی رسمیت پیدا می‌کند، نگاه به آن جدی‌تر می‌شود و جایگاه این دوره در جامعه در خور توجه بیشتری می‌شود. در نتیجه انتظار داریم که در سال‌های بعد اعتبار بیشتری برای توسعه تربیت کودک در دوره پیش دبستانی تخصیص داده شود.

این متخصص علوم تربیتی با اشاره به اینکه پیش از این مهدهای کودک متولی خاص و یکپارچه‌ای نداشتند، گفت: یک جمله میان متولیان امور تربیت کودکان معروف بود که می‌گفتند: “مهد بابا ندارد”؛ منظور این بود که دوره پیش از پیش‌دبستان و مهدکودک یک متولی مشخص نداشته و حدود ۱۴ تا ۱۵ نهاد و موسسه در کشور اقدام به ایجاد مراکز پیش‌دبستانی می‌کردند و هر کدام ساز و کار خاص خود را داشتند. در واقع، نگاه یکپارچه‌ای به این دوره وجود نداشت. در نتیجه مسائل تربیتی در مراکز پیش دبستانی بسیار متفاوت و متنوع ارایه می‌شود که گاهاً همسویی هم نداشتند. انتظار می‌رود با تصویب سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک در کشور شاهد بهبود شرایط دوره پیش دبستانی باشیم.

وی با اشاره به مزیت سه ساله شدن پیش‌دبستانی گفت: بیشتر والدین تخصصی در تربیت فرزند ندارند و در واقع امروزه تربیت کودک یک امر کاملا تخصصی است. بنابراین والدین برای این کار باید کودکان خود را به این مراکز بفرستند. پس مربی پیش‌دبستانی علاوه بر آنکه کودکان را تربیت می‌کند، وظیفه دارد که به والدین نیز برای تربیت فرزندان مشاوره‌های تخصصی بدهد؛ برای همین در بسیاری از کشورهای پیشرفته، از جمله فنلاند، حداقل مدرک تحصیلی برای کار در دوره پیش دبستانی، کارشناسی ارشد است.

نقش مراکز پیش دبستانی در تربیت کودکان

بیرمی‌پور با اشاره به مزایای جدی شدن دوره پیش دبستانی در جامعه، یادآور شد: اگر دوره پیش‌دبستانی رسمی و جدی شود، در جامعه نهادینه می‌شود و قطعا می‌تواند در تربیت بهتر کودکان موثر باشد. همه مستندات پژوهشی و یافته‌های علمی به اتفاق نشان داده‌اند کودکانی که دوره پیش‌دبستانی را گذرانده‌اند، در دوره‌های تحصیلی بعدی عملکرد بهتری نسبت به دیگر کودکان داشته‌اند. به لحاظ کمی تعداد سال‌های پیش‌دبستانی افزایش پیدا کرده و انتظار داریم که در آینده خروجی این طرح، افراد موفق‌تر و توانمندتری باشند.

این استادیار گروه علوم تربیتی دانشگاه شهید چمران اهواز ادامه داد: مطرح شدن اهمیت دوره پیش‌دبستانی باعث جا افتادن آن در جامعه و پذیرش آن به عنوان یک دوره رسمی مثل سایر دوره‌ها خواهد شد. زیرا پیش از این دوره پیش‌دبستانی رسمی غیراجباری بود و فقط در مناطق دو زبانه به صورت اجباری ارائه می‌شد، اما در همین مناطق نیز با وجود اجباری بودن، به دلیل ناآگاهی والدین به اهمیت و ارزش این دوره و فراهم نبودن امکانات در مناطق محروم و حاشیه‌ای، پوشش تحصیلی این دوره از پوشش حداکثری برخوردار نبود. انتظار می‌رود سازمان ملی تعلیم و تربیت کودکان این دوره را رسمی و اجباری اعلام کند تا در راستای فراهم‌سازی زیرساخت‌های اساسی آن فورا اقدامات جدی صورت بگیرد.

لزوم راه‌اندازی رشته‌های مرتبط با دوره پیش دبستانی در دانشگاه‌ها

وی تاکید کرد: وقتی پیش‌دبستانی به عنوان یک دوره مجزا و رسمی تعریف شود و یک سازمان ویژه‌ای متولی این کار شود، انتظار می‌رود که برنامه درسی نیز متناسب با سنین کودک تهیه و تدوین شود و البته در ادامه نیز مربیان با صلاحیت و توانمند تربیت شوند. علاوه بر این، فضای فیزیکی، روانی و اجتماعی و تجهیزات و مواد آموزشی به سمت استانداردتر شدن حرکت کنند و رشته تربیت مربی پیش‌دبستانی به طور خاص و تخصصی در دانشگاه‌ها، به خصوص دانشکده‌های علوم تربیتی، راه‌اندازی شوند.

لزوم جمع‌آوری مدارس ضمیمه

بیرمی‌پور با بیان اینکه در این حوزه پراکندگی نظرات و تشتت آراء به شدت دیده می‌شود و ساز و کارهای به کار گرفته شده در مراکز نیز به دلیل نظارت ناکافی و فراهم نبودن بسترهای اجرایی همسویی ندارند، گفت: این عدم همسانی باید به پایان برسد. امیدوارم که مدارس ضمیمه با اجرای این طرح جمع‌آوری شوند، چون اکثر اوقات شاهد این هستیم که در یک مدرسه عادی دولتی، یک کلاس برای کودکان پیش‌دبستانی اختصاص می‌دهند، هر چند این کلاس‌های ضمیمه از روی ناچاری است ولی به دلیل مناسب نبودن این فضاهای آموزشی دوره ابتدایی با اهداف دوره پیش دبستانی، چندان موفقیت‌آمیز نیست. باید توجه داشت که برنامه درسی دوره پیش دبستانی در تمامی عناصر (اهداف، محتوا، فرآیندهای یاددهی – یادگیری و ارزشیابی) با برنامه درسی دوره ابتدایی کاملاً متفاوت است.

طرح پیش دبستانی از سه سالگی خوب است اما …

عضو هیات علمی گروه علوم تربیتی دانشگاه شهید چمران اهواز بیان کرد: طرح ماهیتاً خوب است، اما چون بستر و زیرساخت مناسب هنوز فراهم نشده است، انتظار می‌رود که آسیب‌هایی به دنبال داشته باشد که من این آسیب‌ها را به سه دسته تقسیم‌بندی می‌کنم. این آسیب‌ها شامل مشکلات سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و مغزافزاری است. فراهم نبودن امکانات و زیرساخت‌های مناسب در این سه حوزه، ممکن است طرح را آسیب‌زا سازد. بنابراین پیشنهاد من این است که از همان ابتدا نگاه سیستمی داشته باشیم و ابتدا شرایط و زیرساخت‌های مناسب را فراهم سازیم و سازمان ملی تربیت کودک با نظارت دقیق فقط به موسسات و مراکزی مجوز فعالیت در حوزه کودک را بدهد که از نظر زیرساخت‌های سخت افزاری، نرم‌افزاری و مغزافزاری از حداقل استانداردها برخوردار باشند.

مراکز پیش‌دبستانی باید معماری خاص خود را داشته باشند

وی با اشاره به مشکلات سخت افزاری اجرای این طرح، ادامه داد: در بحث سخت‌افزاری منظور فضا (فیزیکی، روانی و اجتماعی) است، چرا که مراکز پیش‌دبستانی باید معماری خاص خود را داشته باشند و توصیه متخصصان امر این است که ساختمان محل تحصیل کودک باید به صورت بیضی یا دایره‌ای شکل باشد تا به منظور تقویت هوش فیزیکی امکان دویدن برای این نوآموزان فراهم باشد. برای تقویت هوش طبیعت گرایی باید حتما در ساختمان گل و گیاه و حیوانات خانگی (و حتی غیر اهلی) وجود داشته باشد. معماری این مراکز باید کاملا با معماری یک مدرسه عادی متفاوت باشد. لذا اگر نگاه ما همچنان همان نگاه قبلی به مراکز پیش‌دبستانی باشد و به دنبال مدارس ضمیمه برای اجرای طرح باشیم و یا یکسری منازل را اجاره کنیم و اسم‌شان را مراکز پیش‌دبستانی بگذاریم، ما را به اهداف طرح نمی‌رساند و از نظر من این مراکز استیجاری بیشتر از آنکه مفید باشند، آسیب‌زا هستند.

بیرمی‌پور با اشاره به عوامل موثر در تربیت کودکان افزود: در بحث تربیت کودک سه معلم داریم؛ معلم اول، همان والدین هستند. معلم دوم مربی مراکز پیش دبستانی هستند و معلم سوم فضای فیزیکی، روانی و اجتماعی حاکم بر مراکز هستند. در حال حاضر تاکید عمده بر معلم دوم است و نقش والدین و مخصوصا مدیریت فضای یادگیری آن گونه که شایسته است مورد توجه نیست. فراهم‌سازی امکان حضور بیشتر والدین در مراکز و مشارکت حداکثری آن‌ها در فرآیند تربیت کودک و همچنین فراهم‌سازی محیط مناسب یادگیری کودکان، از جمله ضروریات اساسی این دوره محسوب می‌شود.

عدم توجه به آموزش مهارت‌های زندگی در مراکز پیش دبستانی

وی با اشاره به مشکلات نرم‌افزاری اجرای طرح پیش دبستانی از سه سالگی، افزود: ما هنوز به رسالتی که نسبت به نسل آینده داریم، توجه نکرده‌ایم. در نتیجه باعث شده که اهداف اجرای دوره پیش‌دبستانی تاکنون محقق نشود. عمده تربیت کودک در مراکز پیش‌دبستانی، رسمی و با تمرکز بر رشد شناختی کودکان است. یعنی مهارت‌های اجتماعی و زندگی مدنظر نیستند و کمترین توجه به این مولفه‌ها می‌شود، در نتیجه در پیش‌دبستانی آموزش به صورت رسمی و مانند دوره دبستان است. خواندن، نوشتن و حساب کردن جزو آموزش‌های دوره پیش‌دبستانی نیست و برای این دوره راهنمای فعالیت‌های تربیتی را داریم که بسیار مترقی است. محور فعالیت‌ها در این دوره، بازی است. به علاوه، پرورش مهارت‌های جسمی حرکتی، صفات اخلاقی، مهارت‌های ذهنی، ذوق هنری و زیبایی‌شناسی، مهارت صحبت کردن به زبان فارسی، آشنایی با محیط زیست، ارتقای سطح بهداشت و علاقه‌مندی به طبیعت، تقویت هویت ملی، دینی و علائق مذهبی و ایجاد علاقه به یادگیری، از هدف‌های دوره پیش‌دبستانی است.

نظارت بر مراکز پیش دبستانی ناکافی است

عضو هیات علمی علوم تربیتی دانشگاه شهید چمران اهواز ادامه داد: یکی دیگر از مشکلات مربوط به حوزه نرم‌افزاری این است که ما هنوز برنامه درسی مناسب برای دوره پیش‌دبستانی (سه ساله رسمی) نداریم. هر چند که انتظار می‌رود سازمان ملی تربیت کودک به زودی برنامه‌ درسی برای کودکان این دوره را ارائه کند. البته نظارت بر مراکز پیش‌دبستانی نیز ناکافی است و عملکرد پیش‌دبستانی‌ها تا امروز موفق ارزیابی نمی‌شود. زیرا افزایش نظارت با نگاه حداکثری منجر به تعطیلی مراکزی می‌شود که دارای حداقل شرایط بوده‌اند و لذا نظارت‌ها چندان مطابق با دستورالعمل‌ها اعمال نشده است.

اهمیت اجباری شدن پیش دبستانی

بیرمی‌پور تاکید کرد: وقتی گفته می‌شود این دوره غیراجباری است، در واقع به والدین و جامعه پیام غیرجدی بودن این دوره سه ساله ارسال می‌شود و در نتیجه دوره پیش‌دبستانی ممکن است همانند سابق آنگونه که انتظار می‌رود جدی تلقی نشود. انتظار داریم که متولیان سازمان ملی تربیت کودک دوره پیش‌دبستانی را رسمی و اجباری کنند و با تخصیص اعتبار ویژه برای این دوره، رسمیت یافتن آن در جامعه را همانند سایر دوره‌ها نهادینه سازند.

اهمیت تربیت نیروی متخصص دوره پیش دبستانی

وی سومین مشکل پیش روی اجرای طرح را مشکلات مغزافزاری بیان کرد و گفت: در واقع منظور همان کمبود نیروی انسانی توانمند و باصلاحیت در این دوره است. دوره پیش‌دبستانی، مدیر، مربی و مشاور توانمند خاص خود را می‌طلبد. اما باید پرسید که این نیروها را کجا باید تربیت کرد؟ تا آن‌جا که من می‌دانم امروزه در دانشگاه‌های دولتی و فرهنگیان، رشته‌ای با عنوان تربیت مربی پیش‌دبستانی نداریم و تنها رشته “آموزش و پرورش پیش‌دبستانی و دبستانی” وجود دارد که متمرکز بر دوره دبستان است. عمده مربیان ما با رشته‌های غیرمرتبط در حال فعالیت در مراکز پیش دبستانی هستند که بسیار آسیب‌زا است.  البته متاسفانه بیشتر این مربیان به صورت حق‌التدریسی با حقوقی بسیار ناچیز در این مراکز مشغول به کار هستند و عمدتا بعد از گذشت چند سال به دوره ابتدایی منتقل شده و به عنوان آموزگار استخدام می‌شوند تا همیشه مراکز پیش دبستانی از داشتن مربیان باتجربه بی‌نصیب باشند. بنابراین، به‌کارگیری مربیان باصلاحیت با تخصص ویژه تربیت کودکان در مراکز پیش دبستانی باید از اولویت‌های اساسی سازمان ملی تعلیم و تربیت کودکان باشد. از نظر من بدون توجه به این مساله موفقیت حاصل نخواهد شد.