نخستین مرکز خط و کتاب ایران، موزه کتاب ندارد

به گزارش ایرنا، دزفول به عنوان خاستگاه نخستین دانشگاه و مرکز علمی جهان نقش فراوانی در رشد و توسعه فرهنگ در دوره ساسانی داشته است.

شهر باستانی جندی شاپور مربوط به عصر ساسانیان به دستور شاپور اول احداث شد و در زمان خود با تدریس رشته‌های پزشکی، فلسفه و نجوم نخستین و معتبرترین مرکز علمی جهان بود.
طبق مستندات تاریخی موجود در شهر باستانی جندی شاپور، نخستین نظام نامه آموزش عالی جهان در این دانشگاه شکل گرفت؛ این شهر باستانی با ۸۰۰ هکتار وسعت در ۱۲ کیلومتری شهر دزفول واقع شده است.

پس از ارسال مستندات و مدارک در نوامبر ۲۰۱۷، سازمان جهانی یونسکو فعالیت جندی شاپور باستان به عنوان نخستین دانشگاه جهان به قدمت یکهزار و ۷۵۰ سال را تأیید کرد، در حالی که تا پیش از این تقویم آموزش عالی جهان کمتر از یکهزار سال بود.
طبق شواهد و مستندات و روایت مورخان، افزون بر ۴۰۰ هزار جلد کتاب در کتابخانه دانشگاه جندی شاپور باستان وجود داشته و نخستین نظام نامه آموزشی در حوزه دانشگاهی و نخستین بیمارستان جهان در جندی شاپور باستان بوده است. نظام آموزشی بالینی پزشکی که امروزه شاهد آن هستیم نیز برگرفته از نظام پزشکی در جندی شاپور باستان است.

دزفول شهر کهن‌ترین لوح‌های جهان
براساس تحقیقات باستان شناسان بین المللی، شهرستان دزفول یکی از کهن‌ترین تمدن‌های بشری را در خود جای داده است؛ این تمدن از میانه هزاره هشتم پیش از میلاد در چغابنوت دزفول شکل گرفت و در چغامیش به اوج و بالندگی رسید.

براساس یافته‌ها و اسناد به دست آمده قدیمی‌ترین لوح‌های ذخیره اطلاعات دنیا، قدیمی‌ترین سند دریانوردی، قدیمی‌ترین سند همنوازی و قدیمی‌ترین اسناد خط و کتاب در دزفول یافت شده است که هر یک می‌توانند زمینه خوبی برای هویت بخشی به شهرستان دزفول باشند.
به گفته مسوول انجمن دزپارس دزفول، نخستین سیستم ذخیره اطلاعات جهان در دزفول شکل گرفته است؛ گوی‌های سفالی پنج هزار و ۵۰۰ ساله که از دل خاک‌های ایران در تپه‌های چغامیش دزفول بیرون کشیده شده نخستین ابزارآلات ثبت اطلاعات در بین النهرین بوده‌اند. 
محمد آذرکیش می‌گوید: این گوی‌های سفالی که اغلب “پاکت نامه” خوانده می‌شدند و ۲۰۰ سال پیش از اختراع خط ساخته شده، در کاوش‌های باستان شناسان در دهه ۱۹۶۰ از زیرزمین منطقه چغامیش دزفول بیرون کشیده شده‌اند.

این اسناد که آذرکیش به آنها اشاره کرده، گوی‌های مهر و موم شده‌ای حاوی نشانه‌هایی در انواع شکل‌های هندسی هستند که از اندازه توپ گلف تا اندازه توپ بیس بال متفاوتند.
“کریستوفر وودز” استاد موسسه شرق شناسی دانشگاه شیکاگو نیز در سخنرانی در موزه رویال آنتاریو در تورنتو کانادا این گوی‌های سفالی را نخستین سیستم ذخیره سازی داده جهان معرفی کرده است.

نخستین مرکز خط و کتاب ایران در دزفول
به گفته آذرکیش، چغامیش دزفول شهری از دوران پیش از اختراع خط است و می‌توان آن را نخستین مرکز در ایران دانست که خط و کتاب در آنجا ظاهر شده است. 
براساس لوح‌های گلی به دست آمده از کاوش‌های باستان شناسان، چُغامیش یکی از مراکز مهم آغاز کتابت و شهرنشینی در ایران به شمار می‌رود و تعداد زیادی لوح گِلی (شمارشی)، قطعات، ظروف و کاسه‌های سفالی مشهور به ” لبه واریخته ” که از سفالینه‌های شاخص دوره آغاز کتابت است، از این تپه‌ها به دست آمده است.

این دوستدار میراث فرهنگی با بیان اینکه چغامیش دزفول گنجینه‌ای از افتخارات و اسناد مهم تمدن بشری را در خود جای داده است، بر لزوم جمع آوری اسناد مربوطه و نگهداری از آنها در موزه کتاب تاکید دارد.
وی چغامیش را قدیمی‌ترین شهر معرفی شده ایران در موزه ایران باستان دانست و توضیح داد: بعد از عنوان قدیمی‌ترین سکونتگاه و مهد کشاورزی که متعلق به منطقه چغابنوت دزفول در میانه هزاره هشتم است، توسعه تمدن بشری در منطقه چغامیش دزفول، در میانه هزاره هفتم پیش از میلاد صورت گرفت به گونه‌ای که باستان شناسان بین المللی، دزفول را کهن‌ترین شهر ایران باستان لقب داده‌اند.
تپه‌های باستانی چغامیش دزفول یکی از مهم‌ترین مراکز باستانی کشور هستند؛ این تپه‌های ارزشمند به عنوان گنجینه‌ای به یادگار مانده از دوره‌های مختلف تمدن بشری به شماره ۴۸۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اند. 
طبق تحقیقات باستان شناسان موسسه شرق شناسی دانشگاه شیکاگو این تپه‌ها در ۶ هزارو ۸۰۰ سال پیش از میلاد توسط کشاورزان اولیه (که پیش از آن در منطقه چغابنوت دزفول می‌زیستند) مسکونی شد و در هزاره چهارم پیش از میلاد به شهری بزرگ تبدیل و توسط نهادهای حکومتی اداره شد. 
یعنی در حدود هشت هزار سال پیش در این منطقه در شهرستان دزفول قدیمی‌ترین شهر ایرانی شکل گرفت، شهری که چند هزار سال سرآمد شهرهای کشور بود و در حدود ۶ هزار سال پیش یکی از مهمترین شهرهای توسعه یافته زمان خود بود.
اینها تنها نمونه‌هایی از تاریخ و تمدن دزفول هستند که اسناد آن دست به دست به ما رسیده و هویت تاریخی و فرهنگی این شهر را برای جهانیان ثابت کرده‌اند.
وجود اسناد و مدارک چنین آثار تاریخی برجسته‌ای در دزفول می‌طلبد مکانی با عنوان موزه کتاب برای نگهداری و جلوگیری از تحریف تاریخ در این شهرستان ایجاد شود.

پیگیری‌ها برای ایجاد موزه کتاب در دزفول

یکی از تشکل‌هایی که در شهرستان دزفول برای راه اندازی موزه کتاب پیگیری‌هایی انجام داده، انجمن دوستی ایران با سایر کشورها است.

مدیر این انجمن در دزفول در این رابطه اظهارداشت: شهر تاریخی دزفول به عنواون یکی از شهرهای مهم استان و کشور با داشتن آثار ارزشمند تاریخی چون چغامیش، دانشگاه جندی شاپور قدیمی‌ترین دانشگاه جهان و پل ساسانی باعث افتخار ایرانیان و جهانیان بوده است، با این وجود برنامه مشخصی برای جمع آوری کتاب و نسخه‌های خطی و چاپ قدیمی و مکانی برای عرضه آنها ایجاد نشده است.
علیرضا قادرپناه وجود موزه کتاب را برای جمع آوری و حفظ این آثار باستانی جهانی در دزفول ضروری دانست و ادامه داد: با راه اندازی این موزه می‌توان این آثار را برای نسل‌های آینده حفظ و جایگاه دزفول در تاریخ را به جهانیان ثابت کرد.
مدیر انجمن دوستی شهرستان دزفول به ارتباط این انجمن با سایر کشورها و حضور افرادی چون رئیس موسسه ایران شناسی ارمنستان، محقق تاریخی ایران در گرجستان و نماینده سازمان ملل در دزفول اشاره و بیان کرد: با راه اندازی موزه کتاب، شخصیت‌های فرهنگی و همچنین گردشگران خارجی و داخلی هنگام حضور در دزفول در جریان پیشینه و تاریخ و فرهنگ این شهر قرار می‌گیرند.
وی خاطرنشان کرد: البته موزه مردم شناسی کرناسیان در دزفول راه اندازی شده ولی نیاز است یک مرکز تحقیقاتی و نگهداری کتب تاریخی نیز در بافت قدیم دزفول راه اندازی شود تا این تاریخ و فرهنگ حفظ شود.

شهرستان دزفول از نعمت علمای زیادی نظیر شیخ اسماعیل قصری، شیخ مرتضی انصاری، شیخ عاملی، آیت الله قاضی، آیت الله بیگدلی و ده‌ها شخصیت برجسته بهره‌مند بوده که کتاب‌های تاریخی آنها نیز اهمیت ویژه‌ای دارند. 
مدیر انجمن دوستی ایران با سایر کشورها در دزفول با اشاره به موهبت وجود این علما در این شهرستان اظهارداشت: مسوولان فرهنگی سایر کشورها در برخی موارد هنگام حضور در دزفول تلنگرهایی درخصوص حفظ پیشینه فرهنگی به ما زده‌اند لذا خلا یک مرکز اسناد احساس می‌شود.

 او این موزه را مکانی برای حضور محققان داخلی و خارجی دانست و بیان داشت: پیگیری‌هایی برای اختصاص یکی از خانه‌های تاریخی دزفول در بافت قدیم این شهر صورت گرفته و امیدواریم با همکاری مسوولان این مکان در اختیار ما قرار گیرد تا آن را به موزه تبدیل و اسناد و کتاب‌های تاریخی شهرستان دزفول را در آن قرار داده و حفظ کنیم.

توجه رسانه‌ها و تمرکز آنها در زمینه فرهنگ‌سازی برای حفظ کتاب‌های تاریخی از دیگر نکات مورد اشاره قادرپناه بود.

یکی از معایبی که درخصوص کتاب‌های قدیمی و نسخه‌های خطی در شهرستان دزفول وجود دارد این است که این آثار به صورت پراکنده و در شرایط نامناسب در دست اشخاص و در کتابخانه‌های شخصی نگهداری می‌شوند که لازم است برای نگهداری بهتر در یک مرکز تجمیع شوند. 

اعلام آمادگی ادارات کتابخانه‌ها و میراث فرهنگی دزفول برای راه اندازی موزه کتاب

رییس اداره کتابخانه‌های عمومی شهرستان دزفول در این باره می‌گوید: با وجود منابع فوق العاده تاریخی و فرهنگی در دزفول مکانی برای نگهداری کتاب‌های قدیمی و نسخه‌های خطی وجود ندارد.
رضا جوروند اشاره‌ای به کتابخانه در حال ساخت مرکزی دزفول داشت و عنوان کرد: با تکمیل و بهره برداری این کتابخانه، بخشی به عنوان نگهداری نسخه‌های خطی و تاریخی اختصاص داده خواهد شد ولی به نظر می‌رسد وجود مکانی اختصاصی در قالب موزه کتاب بهتر باشد. 
وی با اعلام آمادگی برای راه اندازی موزه کتاب در دزفول ادامه داد: در حال جمع‌آوری کتاب‌ها و نسخه‌های قدیمی برای جلوگیری از فرسودگی این آثار در شهرستان دزفول هستیم.

سرپرست اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دزفول نیز آمادگی این اداره برای راه اندازی موزه کتاب در این شهرستان را اعلام کرد و پیشنهاد داد یکی از خانه‌های قدیمی به عنوان محلی مناسب برای راه اندازی این موزه انتخاب شود.
مهدی چناری با اشاره به اینکه اغلب خانه‌های تاریخی دزفول بسته هستند و از آنها استفاده نمی‌شود، ادامه داد: می‌توان با همکاری بخش خصوصی یکی از این خانه‌ها را رایگان یا به صورت اجاره برای راه اندازی موزه کتاب در نظر گرفت.

به هرحال ضروری است همکاری لازم برای تخصیص مکانی برای حفظ آثار و کتاب‌های تاریخی، لوح‌های گلی و نسخه‌های چاپی قدیمی در شهرستان دزفول صورت گیرد تا محافظت بیشتر و بهتری از آنها صورت گیرد.

وجود آثار باستانی و ارزشمند تاریخی و فرهنگی در دزفول اهمیت وجود مرکزی برای نگهداری و حفظ اسناد و مدارک این شهرستان را دوچندان می‌کند؛ موزه‌ای که می‌تواند به حفظ هویت تاریخی دزفول کمک شایان توجهی کند.